صحنه‌هایی از یک زناشویی ـ نسخه‌ی اول، نسخه‌ی دوم
اول
بیست و یکی دو سال پیش، آن موقع که نسخه‌ی دی‌وی‌دی مهم‌ترین فیلم‌های اینگمار برگمان در دسترس قرار گرفت، بیست و چند فیلمش را پشت هم تماشا کردم. به ترتیب تاریخ تولید. حدود ۱۰ تایش را قبلاً دیده بودم و تماشای دوباره به حساب می‌آمد، بقیه را برای اولین بار می‌دیدم. در طول آن مرور فشرده، فیلم صحنه‌هایی از یک زناشویی بیش از بقیه برایم تکان‌دهنده بود. بعضی لحظه‌هایش تا ماه‌ها در ذهنم تکرار می‌شد. نمای درشت صورت لیو اولمان و ارلاند یوزفسن در زمینه‌ی آن دیوار خاکستری در خاطرم حک شد. در این فکر بودم شاید این حتی از فریادها و نجواها یا هم‌چون در یک آینه فیلم مهم‌تری است. اما سریال را تا همین هفته‌های اخیر ندیده بودم. بعید می‌دانم آن روزها نسخه‌ی خوبی از سریال را می‌شد پیدا کرد.
دوم
سریال، حالا بعد از ۵۰ سال دوباره‌سازی شده. به زبان انگلیسی و در لوکیشن آمریکایی. مدت زمانش ۵ ساعت است و ۵ اپیزود دارد، در حالی‌که نسخه‌ی اصلی با ۶ اپیزود کمی کوتاه‌تر از ۵ ساعت است. در نسخه‌ی تازه، اپیزود دوم به‌طور کامل کنار گذاشته شده، اما دیگر رخدادهای نسخه‌ی اصلی در مدت زمانی طولانی‌تر ارائه شده‌اند و جزئیات بیشتری دارند. این دو نسخه خواه‌ناخواه مقایسه می‌شوند. از جنبه‌های متفاوت و با انگیزه‌های متفاوت. این مقایسه می‌تواند به کار افزایش دانش سینمایی و مهارت درک فیلم سینمادوستان بیاید و خوب است یک کارگاه چند جلسه‌ای برایش برگزار کرد. در این مجال مختصر فقط به چند نکته اشاره می‌کنم:
سریال آقای برگمان هنوز تکان‌دهنده است. طراحی این ساختار روایی، کیفیت اجرای دو بازیگر اصلی، کار دوربین، جزئیات میزانسن، کارکرد رنگ و نور، و فاصله‌گذاری‌ها در سبک و روایت استادانه است. سادگی کار نباید گول‌مان بزند و دقت نکنیم همه‌ی حذف‌ها در عمق قاب برای جلب توجه به دو صورت و دو پیکر است که بی‌تابی‌شان برای خودشان هم معماست.
اقتباس حقای لوی (که تقریباً ۶ ماه از انتشارش می‌گذرد) بسیار تأثیرگذار است. لحظات درگیرکننده و کوبنده‌ای دارد. بازی اسکار ایساک و جسیکا چستین را باید در رده‌ی بهترین بازی‌هایی که در این سال‌ها دیده‌ایم قرار دهیم. استراتژی اصلی سازندگان، به‌روز کردن نسخه‌ی اصلی و باورپذیرتر کردنش برای مخاطب جهانی بوده. در نسخه‌ی تازه همه چیز «منطقی»تر به نظر می‌رسد و قابل توضیح‌تر. هر اپیزود که به پایان می‌رسد می‌توانیم کمی حساب و کتاب کنیم و توجیهی برای آن آشفتگی که دیدیم دست و پا کنیم. اما در نسخه‌ی اصلی، عامدانه رگه‌ای از ابهام خاص سینمای مدرن حضور دارد. قطعه‌های بیشتری از زمینه‌ی وقایع حذف شده. به همین دلیل دچار سرگردانی مضطرب‌کننده‌ای می‌شویم که بی‌شک آزاردهنده است، و خب هدف همین بوده.
ساختمان درام در نسخه‌ی اصلی به لحن نمایشنامه‌های کلاسیک نزدیک است. با همان وقفه‌ها و خلأها که مجالی مهیا می‌کند برای ورود ما به دنیای اثر. در نسخه‌ی بازسازی‌شده با منطق واقع‌گرایانه‌ی درام‌های معاصر طرفیم که اشباع‌کننده است و سفت یقه‌ی ما را می‌چسبد تا نسبت به حقانیت هر کس در واکنش‌هایش متقاعد شویم.
در نسخه‌ی اصلی کمتر فرصت می‌کنیم به چهره‌ها نگاه کنیم چون دائم باید زیرنویس‌ها را بخوانیم (مگر این‌که زبان سوئدی بلد باشیم) اما در نسخه‌ی جدید بیشتر می‌‌شود گوش داد و نگاه کرد.
در نسخه‌ی تازه کمتر به ایده‌ای برمی‌خوریم که کاملاً اصیل باشد و مستقل از نسخه‌ی سوئدی. بهترین لحظات سریال تکرار همان موقعیت‌هایی‌اند که در نسخه‌ی اصلی وجود داشته. شروع هر اپیزود با نمایش پشت صحنه هم گرچه جذاب اجرا شده اما در مقایسه با آن صدای سرد و گزارش‌گرانه‌ی برگمان که در انتهای هر اپیزود فهرست همکارانش را روخوانی می‌کند، معمولی به نظر می‌رسد.
سوم
نکته‌‌ای موقع تماشای هر دو نسخه توجهم را جلب کرد؛ این یکی از استثنایی‌ترین نمونه‌هاست برای توضیح این‌که پس‌‌زمینه‌های ذهنی ما تا چه اندازه می‌تواند از مصالحی یکسان، استنباط‌های کاملاً متفاوتی استخراج کند. این سریال برای یک جوان ۱۸ساله، چیزی نیست جز داستانی تیره و تار درباره‌ی زن و شوهرهای ناخوش احوال. برای یک زوج عاشق که در ابتدای راهند، داستانی است درباره‌ی «دیگران». آنها که بلد نبوده‌اند درست زندگی کنند. برای یک زن و شوهر به‌‌شدت اخلاق‌گرا یا مذهبی، داستانی است درباره‌ی عواقب بی بند و باری و سست شدن بنیاد خانواده. برای زن و مردی که تجربه‌ی طلاق داشته‌اند، داستانی است شکنجه‌آور در حدی که احتمالاً وسط کار از تماشا منصرف خواهند شد. برای زوجی سالخورده، داستانی است درباره‌ی تب و تاب‌های جوانی و میان‌‌سالی، و فرصت‌های از دست رفته.
بسیار بعید است واکنش یک گروه مثلاً ده نفره به سکانس‌های مختلف این سریال شباهت‌های قابل ذکری پیدا کند. از آن دسته محصولات هنری است که هر کس شروع کند به صحبت درباره‌اش، خواسته ناخواسته مشغول توضیح دیدگاه شخصی‌اش به زندگی خواهد شد.
امتیاز نسخه‌ی اصلی از ۵ ستاره: ★★★★★
امتیاز نسخه‌ی جدید از ۵ ستاره: ★★★★
میخکوب کننده بود تماشای نسخه بازسازی برای من
عالی بود چقدر منتظر بودم براش بنویسین🙏🏻🙏🏻🙏🏻
جناب معززی‌نیای عزیز و گرامی، هر بار از تحلیل، دانش نقد و نگرش شما شگفت زده می‌شم. آرزو می‌کنم همیشه تندرست باشید و کماکان توان ذهنی و جسمی کافی در انتقال این آموزه‌های ارزشمند داشته باشید. آمین