فیلم مستند

تصاویر خبری ـ گزارشی از مصاحبه‌های سرپایی مونرو، نماهایی که در فیلم‌های خبری ثبت شده درست به اندازه‌ی کلوزاپ‌های پرداخت‌شده‌ی سینمایی‌اش بازتاب‌دهنده‌ی همان «آن» خاص اوست! کیفیتی منحصر به فرد، همان که به قول بیلی وایلدر، تا مقابل دوربین قرار می‌گرفت انگار جادو رخ می‌داد. رابطه‌ی غریب این صورت با دوربین ماجرای غریبی است.

در طول تماشای رادیوگرافی یک خانواده دو بار شگفت‌زده شدم! ابتدا تحت تأثیر قرار گرفتم از زحمتی که برای تولید فیلم کشیده شده؛ آماده‌سازی دقیق منابع آرشیوی، و انتخاب درست میان عکس‌ها و فیلم‌هایی که مورد نیاز بوده تا روایت را شکل دهد. در درک هوشمندانه‌ی فیلم‌ساز از مصالح کارش و ساختاری که برگزیده تردیدی وجود ندارد.

شهر به شهر، روستا به روستا می‌چرخند تا با آدم‌ها ملاقات کنند. چه جور آدم‌هایی؟ مردم معمولی. همان‌ها که سرشان گرم زندگی‌شان است؛ مزرعه‌دار، کارگر، پیشخدمت و… دو هنرمند می‌روند وسط همین مردم عادی تا قصه‌ی زندگی‌شان را بدانند. قصه‌ی خودشان یا اقوام‌شان، قصه‌ی گذشته‌‌‌ها یا همین حالای‌شان. بر اساس این قصه‌ها، به ایده‌ای می‌رسند برای عکاسی.

آپولو ۱۱ نمونه‌ی فیلم مستندی است که قصد ساختارشکنی در روایت یا حیرت‌زده کردن تماشاگر با تکیه به ایده‌های صوتی بصری غیرمنتظره و غافلگیرکننده ندارد، بلکه برای رسیدن به مقصودش از ساده‌ترین روش ممکن استفاده می‌کند، یعنی چیدن تعدادی تصویر و صدای مرتبط به حادثه‌ی مرکزی فیلم، و تدوین خطی آنها برای شکل دادن به یک روایت ساده و همه‌فهم.

اصل بحث این است كه بزم رزم یك فیلم مستند است كه «درست» ساخته شده. مهم‌ترین امتیازش همین است. یعنی به قواعد وفادار بوده، كم نگذاشته، جای خالی ندارد، از آن طرف بام هم نیفتاده كه بخواهد از موضوعش سوء‌استفاده كند و بی‌خودی شلوغ كند. همه چیز به قاعده است و در عین حال كم نیست.

شگفتی اول به راش‌هایی مربوط است که از یک تور موسیقی در سال ۱۹۷۵ به دست آمده و همان‌ها بهانه‌ی این شده که اسکورسیزی برای دومین بار، یک فیلم مستند درباره‌ی باب دیلن بسازد. این راش‌ها، تصویر غریبی از حال و هوای نیمه‌ی دهه‌ی ۱۹۷۰ می‌سازند. تصویر آدم‌های شوریده و یاغی آن سال‌ها بعد از گذشت چهار دهه، تکان‌دهنده است.

پیتر جکسن به حجمی از فیلم‌های خبری دیده‌نشده از جنگ جهانی اول برخورده، فیلم‌ها را مرمت و بازیابی کرده، برای پشت هم چیدن این فیلم‌ها سراغ آرشیو مصاحبه‌های صوتی قدیمی با سربازهای جنگ اول رفته… مصاحبه‌ها را منظم کرده و سر و سامان داده و آن‌وقت، فیلم‌ها را با این مصاحبه‌ها تطبیق داده. نتیجه، فیلم مستندی شده به نام آنها نباید پیر شوند.